Başkanlık sistemi - Kenan Esmer

16 Nisan’da yapılan Referandumda gerek yurt içinde, gerekse yurt dışında milyonlarca Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı sistem değişikliğini onamak veya redetmek için oy kullandı. Başabaş giden oylamada sistem değişikliği için EVET çıktı.
Peki nedir bu başkanlık sistemi?
“Başkanlık  sistemi,  genel  kabul  gören  tanımıyla,  halk  tarafından  sabit  bir  süre için seçilen başkanın hem yürütme organının hem de devletin başı olarak görev yaptığı;  yasama  ve  yürütme  organlarının  birbirinin  görevine  son  veremediği hükümet  sistemdir.“ (1)

1787 tarihli ABD Anayasası ile kabul edilmiş ve 1789 yılında Amerikada George Washington  ile hayata geçirilmişitir.

Yürütmenin  iki başlı olduğu parlemeter sistemin aksine tek başlı bir yönetim sistemidir. Sabit görev süresi bir taraftan avantaj sayılırken, diğer taraftan yasama ve yürütme arasında meydana gelebilecek sıkıntılara da neden sayılabilmektedir.
 
Bu yazımızda, milyonlarca insanı ilgilendiren ve aylardır ülke gündemine oturan başkanlık Referandumu ile getirilen başkanlık sisteminin Amerika’daki başkanlık sistemi ile olan farklılıklar olacak.
Referandumda “Evet“ diyen kesimlerin daha doğrusu siyasi partilerin ısrarla vurguladıkları ve savundukları bir nokta; Bu sistemin Amerika’da başarılı bir şekilde yürülükte olduğudur.

Doğrudur Amerika Birleşik Devletleri‘ndeki yönetim başkanlık sitemidir, fakat Türkiye‘de uygulanması amaçlanan başkanlık sisteminden biraz farklıdır.

AKP nin başkanlık sistemine ilişkin teklifin tam metni okunduğunda, bu farklılıkların ne olduğu  rahatlıkla görülebilir.
Peki nedir bu iki başkanlık sistemindeki farklılıklar? Gelin bu iki ülkede uygulanan iki sistemi karşılaştıralım.
Birinci fark;
Amerika‘daki sistemde yasama, Temsilciler Meclisi ve Senato’dan meydana gelir. Temsilciler Meclisi, her eyaletin nüfusuna göre temsil edildiği meclistir.
İlk başlarda her 30 bin vatandaş için en çok bir temsilci seçileceği belirlenmişse de, daha sonra bu sayı 435 olarak sabitlenmiştir. Senato ise yüz üyeden oluşan ve her eyaletin iki üye ile temsil edildiği ABD Kongresi’nin üst meclistir.
Bu meclisteki üye sayısı eyaletlerin nüfus sayısına orantılı değildir.
Senato soyut bir şekilde de olsa başkanı denetleyen tek mercidir. Mesela üçte iki bir çoğunluk ile başkanı görevden alma yetkisi vardır.
Türkiye‘de uygulanması düşünülen sistemde Senato yoktur ve haliyle başkanı denetleyebilecek bir merci de yoktur.
İkinci fark;
Amerika’da bütceyi Senato belirleyip onaylar. Türkiye‘de ise başkan bütceyi hem belirleme hem onaylama hem de denetleme organıdır. Yani burada da her şey tamamen başkanın kontrolü altındadır.
Üçüncü fark;
Amerika‘da olağanüstü durumlarda başkanın Senato‘nun onayı ile yasamaya müdahale etme yetkisi vardır. Onun dışında yasamaya herhangi bir müdahale yetkisi yoktur. Önerilen sistemde başkan kararname ile yasamaya müdahale edebilir. Senato olmadığı için yine bir denetleme mekanizması yoktur.
Dördüncü fark;
Amerika’da başkanın görev süresi dört yıldır. Önerilen sisteme göre Türkiye‘de ise beş yıldır (2).Her iki Ülkede en fazla iki dönem şartı vardır
Beşinci fark;
Amerika’da Temsilciler Meclisi seçimi ile başkanlık seçimi farklı tarihlerde yapılır. Temsilciler Meclisi seçimi iki yılda bir yapılırken, Senato üyeleri altı yıl için seçilirler. İki yılda bir yapılan seçimlerde Senato’nun üçte biri yenilenir.
Burada amaç, seçmenin başkanın ya da Temsilciler Meclisi‘nin uygulamasını beğenmemesi durumunda iki seçimde farklı yönde oy kullanabilmesidir.
Türkiye‘de aynı gün seçilmesi ile eğilim değişikliğinin de önüne geçilmiş oluyor. Haliyle başkanın görev süresi boyunca bir meclis değişikliği yapılabilmesinin önüne geçillerek, başkana bu süre zarfında tam yetki verilmiş oluyor.
Görüldüğü gibi farklılıklar ayrıntıda gizli. Yüzeysel olarak bakıldığı zaman eşit ve farksız gibi görünen bu iki sistem esasen bir birinden farklıdır.

Kenan Esmer
09.11.2017
 
Kaynakca:
1)  Karşılaştırmalı Hükümet Sistemleri Başkanlık Sistemi, Araştırma Hizmetleri Başkanlığı, 2015,Sayfa 39
2) https://erdalguven.wordpress.com/2013/04/01/ak-partinin-baskanlik-sistemi-teklifi-tam-metin/