Çermikli Yahudiler - Kenan Esmer

1873 deki olay şöyle gelişmişti.
Tamire ihtiyacı olan Sinagog’a yahudi cemaati tarafından tamirat yapılmış. Yerel yönetim, yani zabtiyeler kaçak inşaaat yapıldığı ve önceden haber verilmediğini gerekçe göstererek, Sinagogu kapatıp anahtarı birlikte götürmüşler.

Çermik hahamı, hahambaşı Yakir Geron’a bir telgrafla durumu bildirmiş fakat Hahambaşının bütün çabalarına rağmen herhangi bir müzakereye varılamamış. Hahambaşı çareyi, 14 Temmuz 1873 tarihinde Hariciye Nezaretine yolladığı takrirde, Diyarbakır valisinin olayla ilgilenmesi rica etmekte bulmuş. Aylarca kapalı kalan Sinagog, sonunda yahudi cemaatin rüşvet vermesiyle ancak açılabilmiş^[2]

Yerel yönetim ile arası zaten iyi olmayan Yahudiler, Ermeni kaliamından sonra Çermik’i terk etmeye başlamışlar. 1948 yılında İsrailin kurulmasından sonra yahudilerin göçü daha da hızlanmış ve tek bir yahudi bile kalmamış. Urfa ve Siverek yahudileriyle birlikte Kudüs’e yerleşen ilk yahudiler arasındaymış Çermik Yahudileri. Bu iki gayri müslüm halkın Çermik’i terk etmesiyle birlikte, Çermik’teki Ekonomik yapı da alt üst olmuş. Bazı iş kolları artık yapılamaz hale gelmiş. Zira çermik’teki gayri müslüm nüfus oldukça fazlaymış.

Bunu Seyyahların seyahatnamelerinden takip etmek mümkün. Mesela 1848 yılında Çermik’i ziyaret eden seyyah Benyamin Haşeni; yüz yahudi ailenin fukaralık içinde ve zulüm altında yaşadığını anlatır^[3].

1880 yılında Çermik’i ziyaret eden bir diğer seyyah M.Edelman, Çermikteki yahudi sayısını yaklaşık üçyüz hane olarak kayda geçer^[4].

Arif-i Paşa Seyahatnamesinde, 20 Nisan 1898 (4 Nisan 1307) tarihli notunda, Çermik’ te 2594 Müslümanın, 1435 Hiristiyanın ve 247 Yahudinin olduğunu ve toplam 4276 kişinin yaşadığını yazar. Seyahatnamesinde Yahudi mahallesinden süvari olarak geçerek Haburman Köprüsüne gittiğini, en kalabalık mahallenin Kale Mahallesi olduğunu, Yahudilerin Çukur Mahalle'de, Hıristiyanların ise Tepe ve Kale Mahallesinde yaşadıklarını aktarır. ^[5].